Celiakia a ciąża – wpływ choroby na przebieg ciąży 

Celiakia, znana również jako choroba trzewna lub enteropatia glutenozależna, jest poważną chorobą autoimmunologiczną, która może mieć znaczący wpływ na przebieg ciąży. Nieleczona, może prowadzić do wielu powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka. Dlatego tak istotne jest wczesne zdiagnozowanie tej dolegliwości i właściwe leczenie, aby zapewnić bezpieczny rozwój ciąży i narodziny zdrowego dziecka.

Czym jest celiakia?

Celiakia to przewlekła choroba, charakteryzująca się trwałą nietolerancją glutenu – białka znajdującego się w zbożach, takich jak: pszenica, żyto, jęczmień. W wyniku spożywania produktów zawierających gluten u osób z tą przypadłością dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, co upośledza wchłanianie składników odżywczych.

Wyróżnia się kilka postaci celiakii:

• Celiakia klasyczna – objawy są wyraźne i typowe dla tej choroby.
• Celiakia skąpoobjawowa – objawy są niespecyficzne i trudne do zdiagnozowania.
• Celiakia niema – postać bezobjawowa, z obecnością przeciwciał we krwi, ale bez widocznych zmian w jelitach.

Powikłania nieleczonej celiakii

Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Uszkodzenie jelita i zaburzenia wchłaniania powodują niedobory wielu składników odżywczych, takich jak: wapń, żelazo, cynk, selen czy kwas foliowy. U dorosłych może to skutkować:

• osteoporozą,
• niedokrwistością,
• zaburzeniami neurologicznymi,
• chorobami autoimmunologicznymi,
• zwiększonym ryzykiem chorób nowotworowych.

📌 Przeczytaj również: Choroba Duhringa – objawy i leczenie skórnej postaci celiakii

Celiakia a płodność

Nieleczona celiakia może mieć niekorzystny wpływ na płodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Wynika to z niedoborów składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego.

Celiakia a płodność kobiet

U kobiet z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• zaburzenia miesiączkowania i owulacji,
• skrócenie okresu płodnego,
• obniżenie płodności nawet o 40%.

Przyczyną tych problemów są m.in. niedobory cynku, który wpływa na wydzielanie hormonów FSH i LH, odpowiedzialnych za dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i owulację. Ponadto celiakia może powodować anemię i zaburzenia gospodarki wapniowej, również istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego.

Celiakia a płodność mężczyzn

U mężczyzn z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• zaburzenia erekcji,
• obniżenie jakości nasienia,
• hiperprolaktynemię,
• zaburzenia hormonalne.

Przyczyną tych problemów są m.in. niedobory cynku i selenu, które upośledzają funkcje jąder i proces powstawania oraz dojrzewania plemników.

📌 Sprawdź e-Pakiet badania krwi na celiakię – rozszerzony.

Celiakia a przebieg ciąży

Nieleczona celiakia może mieć poważne konsekwencje dla przebiegu ciąży. U kobiet z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• nawracające poronienia – nawet 10-krotnie wyższe ryzyko,
• poród przedwczesny,
• ułożenie miednicowe płodu,
• niedokrwistość i niską masę urodzeniową noworodka,
• zaburzenia laktacji,
• rozwój chorób układu krążenia i wad wrodzonych u dziecka.

Powodem tych powikłań są m.in. niedobory kwasu foliowego, żelaza, cynku i selenu, które zaburzają prawidłowy rozwój płodu oraz utrudniają zagnieżdżenie się zarodka.

📌 Zobacz także: Badania po poronieniu – poznaj możliwości badań genetycznych i immunologicznych

Dieta bezglutenowa w ciąży kluczem do sukcesu

Celiakia może być skutecznie leczona poprzez stosowanie ścisłej diety bezglutenowej. Specjaliści zalecają, aby przyszłe matki z celiakią wyeliminowały gluten z diety co najmniej na rok przed planowaną ciążą. Dzięki temu organizm matki może się zregenerować i zgromadzić niezbędne składniki odżywcze.

Dieta bezglutenowa w ciąży powinna opierać się na produktach naturalnie wolnych od glutenu, takich jak: ryż, kukurydza, gryka, komosa ryżowa, mięso, ryby, owoce, warzywa. Należy również uważnie czytać etykiety, gdyż gluten może występować w mniej oczywistych produktach, takich jak wędliny, sosy, przyprawy czy słodycze.

W niektórych przypadkach sama dieta bezglutenowa okazuje się niewystarczająca i konieczna jest suplementacja witamin i minerałów. O ewentualnej suplementacji powinien zadecydować lekarz prowadzący na podstawie wyników badań.

Celiakia a ryzyko dla dziecka

Celiakia to choroba uwarunkowana genetycznie, dlatego istnieje ryzyko, że może ona wystąpić również u potomstwa osoby chorej. Szacuje się, że ryzyko to wynosi około 20%. W przypadku gdy oboje rodzice mają celiakię, ryzyko to znacznie wzrasta. Dlatego też u dziecka osoby z celiakią zaleca się jak najszybsze  wykonanie badania na celiakię. Wczesne diagnozowanie celiakii u dziecka pozwoli na szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia i uniknięcie przykrych konsekwencji.

Diagnostyka celiakii przed ciążą

Kluczowe znaczenie dla przebiegu ciąży i zdrowia dziecka ma wczesne zdiagnozowanie celiakii. Jakie badania na celiakię powinno się wykonać w przypadku niepokojących objawów jeszcze przed ciążą?

• W pierwszym etapie diagnostyki u osób jedzących gluten zaleca się równoczesne oznaczenie przeciwciał: przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w kl. IgA i IgA całkowite.
• W przypadku stwierdzonego niedoboru IgA, serologiczna diagnostyka celiakii powinna opierać się na testach w klasie IgG. Należy oznaczyć przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w kl. IgG i przeciwciała przeciwko deaminowanej gliadynie w klasie IgG.

Należy pamiętać, że ujemny wynik tych badań nie wyklucza celiakii, zwłaszcza u osób z objawami zespołu złego wchłaniania.

• Przeciwciała przeciw endomysium – EMA (przeciwciała przeciwko endomysium EmA w klasie IgA lub IgG – jeżeli występuje niedobór IgA) nie są już zalecane jako rutynowy test potwierdzający. Można je rozważyć jedynie w sytuacjach niejednoznacznych (np. rozbieżność między obrazem klinicznym a serologią, współistnienie innych chorób autoimmunologicznych lub chorób wątroby).

Należy podkreślić, że serologiczną diagnostykę celiakii wykonuje się wyłącznie podczas diety zawierającej gluten. Wykonanie badań po wprowadzeniu diety bezglutenowej może skutkować wynikiem fałszywie ujemnym.

Badania genetyczne w diagnostyce celiakii

Celem badania genetycznego jest wykluczenie celiakii u osób z objawami sugerującymi jej prawdopodobieństwo (ujemny wynik praktycznie wyklucza możliwość zachorowania). Nosiciele wskazanych w badaniu heterodimerów są jedynie predysponowani do rozwoju choroby, natomiast nie muszą jej rozwinąć.

Wykonanie badania genetycznego jest wskazane:

• w przypadku wątpliwości diagnostycznych (np. objawy sugerujące celiakię, ujemne przeciwciała, w biopsji zanik kosmków),
• do wykluczenia celiakii u osób z grup ryzyka (m.in. krewni I stopnia, chorzy na cukrzycę typu 1, zespół Downa),
• u osób na diecie bezglutenowej z podejrzeniem celiakii – u chorych z dodatnim wynikiem badań genetycznych rozważa się kontrolowaną prowokację glutenem, a następnie wykonanie badań serologicznych i/ lub endoskopii,
• pomocniczo w diagnostyce różnicowej m.in. u kobiet z niepłodnością o niejasnej etiologii, gdy istnieje podejrzenie celiakii.

U 90–95% chorych na celiakię stwierdza się heterodimer HLA-DQ2.5, u 5–10% HLA-DQ8, rzadziej HLA-DQ2.2.

U osób predysponowanych genetycznie można rozważyć okresowe monitorowanie poziomu swoistych przeciwciał.

Celiakia i biopsja jelita cienkiego

U dorosłych standardem pozostaje potwierdzenie rozpoznania celiakii wynikiem histopatologicznym z biopsji dwunastnicy.

Są jednak pewne odstępstwa.

Zgodnie z wytycznymi ESsCD 2025 dopuszcza się u wybranych dorosłych możliwość rozpoznania celiakii bez biopsji („no-biopsy approach”), jeżeli:

• miano przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w kl. IgA wynosi ≥ 10× górnej granicy wartości referencyjnej (tzw. normy),
• wynik zostanie potwierdzony w drugiej, niezależnej próbce,
• pacjent pozostaje na diecie uwzględniającej spożycie glutenu,
• nie występują objawy alarmowe (np. krwawienia z przewodu pokarmowego, dysfagia, objawy niedrożności),
• odstąpienie od biopsji zostało omówione z pacjentem.

Zaleca się ograniczenie podejścia „rozpoznanie bez biopsji” do pacjentów poniżej 45. roku życia.

U dzieci i młodzieży obowiązują kryteria ESPGHAN 2020, które już wcześniej dopuszczały rozpoznanie celiakii bez biopsji u części pacjentów (przy bardzo wysokich mianach IgA anty-tTG i dodatnim EMA).

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska